In de 11^e eeuw verschenen er in Utrecht vier kerkgebouwen rondom de Domkerk: het fameuze kerkenkruis. Heeft Bisschop Bernold deze met opzet opgetekend, of is het puur toeval?

Toen de Duitse Keizer Koenraad II  tijdens zijn bezoek in Utrecht plotseling overleed, met Pinksteren 1039, werden zijn ingewanden een jaar later door zijn zoon Hendrik III begraven in de Domkerk. Hiermee kreeg de Domstad een nieuw ‘status’ binnen het Duitse keizerrijk: het werd de woonplaats van de ziel en geest van de heilige. Hendrik IIIe schonk de stad land waarmee er geld binnenkwam om met tufsteen, in sobere stijl, kerken te bouwen.

Sommige stemmen beweren dat dit kerkenkruis een toevalstreffer is, later door historici bedacht. Geschriften met de plannen zijn niet terug te vinden in de archieven. Wellicht zijn deze plannen er wel geweest, maar niet bewaard (die plicht bestond nog niet zoals dat vandaag de dag het geval is).

Kerken en kloosters gaven de stad nog meer macht en aanzien. Hendrik III liet in Utrecht vier kapittelkerken (kerken voor de adel) verrijzen, in de vier windstreken rondom de toenmalige Dom van Adelbold (op de plaats van de huidige Domkerk). Men geloofde dat dit de overledene bescherming zou bieden: de Janskerk in het noorden in 1048, De Pieterskerk in het oosten in 1050, de Pauluskerk in het zuiden en de Mariakerk in het westen) vormen, als je op de kaart kijkt, samen een kruis, met de punt naar het oosten, daar waar de zon opkomt.  

Kerken bouw je in gebieden waar mensen wonen en handel plaatsvindt: nederzettingen. De handel concentreerde zich destijds in het gebied Stathe, ten westen van de burcht rondom de Dom van Adelbold (de huidige Steenweg en Buurkerk), en verder aan de noordkant van de huidige Oudegracht en ten oosten van het Ledig Erf (Centraal museum). De Mariakerk bevond zich in de nabijheid van Stathe, rondom de drie andere kerken was er nauwelijks menselijk leven te bespeuren, een niemandsland. Maar de katholieke kerk had destijds grootse plannen met de Domstad, en het was de bedoeling om de grond rondom deze kerken toe te eigenen.

Utrecht is niet de enige stad waar patronen van een kerkenkruis te zien zijn. In andere voormalige machtscentra binnen het Duitse keizerrijk, zoals Paderborn (waar Koenraad met de Dom verbonden was), Bamberg en Hildesheim staan kerken met dezelfde insteek, gebouwd rondom een burcht, oftewel een immuniteit, een heilige plek voor de gelovigen. Dit bevestigt de wil van de machtshebbers om de rooms-katholieke kerk meer uitstraling en gezag te geven.